Słowo edukacja pojawia się na ustach leśników na różnych stanowiskach od kilku dekad. O edukacji się dyskutuje, pod banderą edukacji realizuje się projekty infrastrukturalne, wyjeżdża na pikniki, organizuje szereg warsztatów i imprez plenerowych. Tylko czy aby na pewno jest to sednem edukacji?
Artykuł opublikowany w Głosie Lasu 12 (641) Grudzień 2024
Kiedy stoisz wśród drzew i poświęcasz czas na pokazanie kawałka lasu, podzielenia się swoją wiedzą o nim, kiedy proponujesz wyszukiwanie najmniejszej szyszki czy najbardziej żółtego jesiennego liścia grupie ludzi nawet nie zastanawiasz się, że dotykasz czegoś bardzo, bardzo istotnego. Tym istotnym jest właśnie edukacja.
Edukacja jest przedmiotem badań nauki zwanej pedagogiką. Edukację definiujemy jako ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, sprzyjających takiemu ich rozwojowi, aby w najwyższym stopniu stały się one świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej oraz były zdolne do aktywnej samorealizacji własnej tożsamości i własnego JA poprzez podejmowanie zadań ponadosobistych […] to prowadzenie drugiego człowieka ku wyższym poziomom rozwojowym i jego własna aktywność w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości (Zbigniew Kwieciński). Oznacza to, że edukacja to przede wszystkim wpływ na rozwój, wpływ który usamodzielnia i uświadamia w byciu dobrym obywatelem i sprzyja aktywnemu realizowaniu własnego potencjału. Bogusław Śliwerski, autorytet w obszarze pedagogiki, podkreśla, że edukacji nie można ograniczać do transmisji wiadomości – ona jest dialogiem, w którym obie strony (ta która pełni funkcję nauczyciela i ta która się uczy), nie tylko przekazują informacje, lecz również ujawniają i urzeczywistniają wobec siebie wartości etyczne, estetyczne.
Warto zapamiętać ,że edukacja nie jest jedynie transferem wiedzy czy przekonywaniem do jakiś racji. To raczej dwupodmiotowy dialog między nauczycielem i uczniem. Kluczowymi czynnikami edukacją są dialog, rozwój oraz przestrzeń do własnego odkrywania jak działa świat. W naszym przypadku związane są one dodatkowo ze środowiskiem naturalnym, przyrodą, lasem. Bez respektowania kluczowych czynników nie może być mowy o jakościowej i profesjonalnej edukacji.
Edukacja leśna – najlepiej w lesie.
Las może być postrzegany zarówno jako środowisko wychowawcze, środowisko edukacyjne jak również jako narzędzie edukacji czy wreszcie środek dydaktyczny .
Dlatego śmiało możemy stwierdzić, że edukacji leśna ma całkiem długą historię i wywodzi się z kilku znaczących nurtów pedagogicznych.Jednym z nich jest Outdoor & Adventure education (Edukacja Przygodą). Ojcem tego nurtu i prekursorem skautingu jest niemiecki pedagog Kurt’a Hahn’a, Celem pedagogiki przygody są całościowy rozwój osobowości przez stawianie wyzwań w sferze psychicznej, fizycznej oraz społecznej przy wykorzystaniu przygody jako środka oraz działania w grupie w kontakcie z przyrodą. Inaczej mówiąc: celem jest kształcenie umiejętności miękkich przez zastosowanie programu przygodowego – zaplanowanej sekwencji celowych działań. Przy czym kluczowym czynnikiem w tej koncepcji jest właśnie środowisko przyrodnicze i bycie na zewnątrz w naturze.
Nauka poprzez działanie
Edukacja leśna czerpie garściami z edukacji przez doświadczenie. Twórcą tej koncepcji był John Dewey, amerykański psycholog, pedagog i reformator systemów edukacyjnych . Nauka przez doświadczenie to proces, w którym nabywamy umiejętności i zmienia swoje postawy pod wpływem bezpośredniego doświadczenia. Edukacja przez doświadczenie zachodzi wówczas, gdy z wykonywanych działań wywodzimy refleksję, podsumowujemy krytycznie, co zaszło i wyciągamy wnioski z analizy, a następnie wciela w życie wyniki tych działań zmieniając swoje rozumienie świata i/lub zachowanie.
W edukacji leśnej jest ważny kontekst i równowaga
Współczesnej edukacji leśnej nie da się prowadzić z pominięciem kontekstu społecznego , ekonomoczno – politycznego czy kulturowego. Dlatego leśnicy programowo , zgodnie z Zarządzeniem nr 111/2023 realizują edukację w duchu zrównoważonego rozwoju. Edukacja dla zrównoważonego rozwoju EdZR to nie tylko realizacja 17 celów Zrównoważonego Rozwoju ale to edukacja mocno oparta na wartościach, wiedzy, umiejętnościach i wartościach. Gdzie wszystkie te elementy stanowią cztery mocne nogi wspólnego stołu edukacyjnego.
Kiedy Lasy Państwowe wsiadły na edukacyjny rower?
Za początek zintensyfikowanych, planowych działań edukacyjnych uważa się rok 1991 kiedy nowa ustawa wyeksponowała społeczne funkcje lasu oraz 3 lata później powstanie Leśnych Kompleksów promocyjnych ( 1994). W roku 2004 wprowadzono Program Edukacji Leśnej Społeczeństwa dla nadleśnictw oraz system szkoleń dla liderów edukacji leśnej. Już wtedy podkreślano,że leśnictwo jest modelowym przykładem stosowania w praktyce zasad zrównoważonego rozwoju a edukacja przyrodniczo-leśna jest obowiązkiem takiej instytucji jak Lasy Państwowe.
“Edukacja jest najsilniejszą bronią,której możemy użyć, aby zmienić świat – słowa Nelsona Mandeli są wciąż aktualne. Tę zmianę warto zacząć od nas samych. Bo dobry edukator/ka leśny/na to osoba ucząca się i rozwijająca, zdobywająca nową wiedzę i przede wszystkim umiejętności. Otwarta na świat i ludzi, empatyczna.